نکات کاربردی در مدیریت تغذیه  گاوهای شیری سطح درآمد یک واحد گاوداری بستگی به میزان تولید و هزینه های آن دارد ،که از این میان خوراک مصرفی با حدود 60-65 درصد بیشترین نسبت هزینه ها را به خود اختصاص می دهد ،بنابراین هر چقدر گاوهایی با ظرفیت تولیدی بیشتری نگهداری شده و زمینه بروز توانایی های آنها نیز مساعد گردیده و هزینه های غذایی کاهش یابد، قاعدتا حرفه گاوداری از سودآوری بیشتری برخوردار خواهد بود. مدیران موفق واحدهای تولید دامی با عجین نمودن هنر و تجربه گذشتگان با علوم پیشرفته تغذیه ای امروزی ،آمیزه جالب توجهی را تحت عنوان مدیریت تغذیه ای بوجود آورده اند که با کاربرد عملی این برنامه ها در مزارع دامپروری و با سود آور نمودن این بخش تولیدی ،برای سرمایه گذاران این واحدها ،زمینه مطمئنی را در رابطه با تضمین اقتصادی فعالیت شان فراهم می آورند. مدیران مذبور عمده علت موفقیت شان را در رابطه با علم و علاقه به زمینه مورد فعالیت و تحت نظر گرفتن نکات ریزی می دانند که اگر چه ساده و عملی هستند ولی اغلب از دید افراد پنهان مانده و یا به مورد اجرا گذاشته نمی شوند در ذیل به مقداری از آنها که می توانند در زمینه تغذیه کاربردی گاوهای شیری مفید و سود مند باشند اشاره می شود: نکات عمومی که در تغذیه گاوهای شیری باید رعایت شوند: 1-گاوها را بر اساس مرحله شیر واری یا میزان تولید دسته بندی نموده اند و بر اساس نیازهایشان تغذیه می نمائید. 2- در طول سال از برنامه تغذیه ای که اقتصادی و بالانس شده باشد و بتواند نیازهای حیوان را برآورده نماید استفاده کنید 3- جهت مصرف حداکثر میزان خوراک اختصاصی ،خوشخوراکی جیره مد نظر بوده و برای این منظور از اقلام خوراکی متنوع با کیفیت خوب استفاده نمایید 4-دستگاه گوارش گاوها از قسمتهای بسیار فعال بدن هستند برای کار بهتر این دستگاه از دادن مواد معین غافل نباشید 5-دفعات خوراک دادن به گاوها را تنظیم نموده و مطابق برنامه عمل نمایید 6-گاوها علاقه خاصی به استفاده از علوفه های تازه و آب دار دارند در صورت در دسترس و ارزان بودن در تغذیه آنها به کار ببرید 7-ترکیبات مواد مغذی اقلام خوراکی متنوع و متغیر است با آنالیز آزمایشگاهی آنها از اجزاء مواد مغذی جیره فرموله شده اطمینان حاصل نمایید 8- آب تمییز ،سالم و گوارا به صورت دائمی در اختیار گاوها قرار دهید 9-شرایط محیطی مناسب مخصوصا در فصول تابستان و زمستان را برای گاوها فراهم کنید 10-هرگونه تغییر در جیره غذایی را بتدریج به انجام رسانید 11- از جیره های مخلوط استفاده کنید(کنسانتره+علوفه) 12- ضمن خشبی بودن علوفه بودن علوفه مصرفی قطعات خرد شده علوفه ریز نباشند 13- تدابیر لازم جهت به حداقل رسانیدن تلفات ،خوراک را به عمل آورید 14- جهت اطمینان از میزان کافی خوراک مصرفی ،در جیره حد اطمینان(Allowance )را مد نظر گیرید 15- ضمن اختصاص دادن کارگران دلسوز و وظیفه شناس جهت رسیگی به تغذیه گاوها ،کارگران این بخش را به دفعات عوض نکنید 16- تغذیه از مواد بو دار را در 5/0 تا 2 ساعت قبل از شیر دوشی یا بعد از شیر دوشی به انجام رسانید 17- علوفه ها را به مدت طولانی ذخیره ننموده و در موقع مصرف از عدم وجود کپک و قارچ زدگی و اجسام خارجی مطمئن شوید 18- برای مقابله با عوارض مصرف جسم خارجی احتمالی مگنت یا آهن ربا به حیوان بخورانید 19- برنامه مبارزه با انگلها بخصوص انگلهای دستگاه گوارش را با جدیت پی گیری کنید 20- در موقع استفاده از جیره های حاوی ذرات ریز یا آردین به منظور بازده بهتر خوراک مصرفی و جلوگیری از ضایعات تنفسی از مواد خیس کننده و چسباننده نظیر چربی یا ملاس استفاده کنید . تغذیه دوره ای گاوهای شیری تغذیه دوره ای یا مرحله ای عبارت است از طراحی برنامه های تغذی ای گاوها بر اساس میزان تولید ،مصرف غذا ،تغییر وزن بدن و زایمان منحنی تولید در گاوهای شیری بصورت زیر می باشد: نگاره 1: چگونگی تغییرات تولید شیر وزن بدن و ماده خشک مصرفی در دوره های شیر دهی و خشک(برگرفته از 1991 ،schingoethe ) 1 – دوره اوج شیردهی 2 – دوره حداکثر مصرف ماده خشک 3- دوره افزایش اندوخته های بدن(افزایش وزن) 5 و 4 – دوره خشک (2 ماه پایانی آبستنی) براساس این منحنی پنج مرحله برای تولید حیوان به شرح ذیل در نظر گرفته می شود. : 1- از زایمان تا 80 روز بعد از زایش 2 -80 تا 200 روز بعد از زایمان 3-200 تا 305 روز بعد از زایمان 4-45 تا 60 روز قبل از زایمان 5-گروه گاوهایی که دوره خشکی آنها رو به اتمام است. با توجه به این مراحل ،برنامه های تغذیه ای اختصاصی جهت تولید بیشتر و نگهداری سالم گاوهای شیری اعمال می گردد. برنامه های تغذیه ای در مرحله اول تولید پس از زایش ،تولید شیر به سرعت افزایش می یابد و در 6 تا 8 هفته،به بیشترین مقدار می رسد،اما مصرف غذا نسبت به نیازهای تولید،افزایش نمی یابد،به گونه ای که بیشترین مقدار مصرف ماده خشک،12 تا 15 هفته پس از زایش خواهد بود.از این روز بیشتر ماده – گاوهای شیر ده برای 8 تا 10 روز هفته،در حالت تعدل منفی انرژی خواهند بود.گاوهای پر شیر احتمالا تا هفته بیستم و یا بیشتر ،در تعادل منفی انرژی خواهند بود. گاو شیرده،کمبود انرژی دریافتی برای تولید شیر را از اندوخته های بدن تامین کرده و در این دوره ،از وزن آن کاسته می شود،بحرانی ترین دوره تغذیه گاوها ی شیرده،از زمان زایش تا اوج شیردهی است.هر کیلو گرم افزایش شیر در این دوره،200 کیلوگرم شیر بیشتر در کل دوره شیر دهی را در پی خواهد داشت در این دوره رعایت نکات ذیل ضروری است: -از تغییرات ناگهانی و سریع که موجب ناراحتی های گوارشی می شود خودداری نموده و تغییرات تدریجی را دست کم دو هفته پیش از زایش آغاز نمائید. -از افزایش کنسانترهتا موقع برطرف شدن تنشها ی مربوط به زایش خودداری نموده و سطح آن را در حدی نگهداریدکه گاو شیر ده با دریافت حداقل مقدار ADF (18 تا 19 درصد)ضمن برخورداری از سلامتی دستگاه گوارش ،شیر با کیفیتی،نیز تولید کند.میزان مصرف کنسانتره نباید بیش از 5/2 درصد وزن بدن باشد.تعداد دفعات تغذیه ای کنسانتره باید افزایش یافته و هر بار با مقدار اندکی کنسانتره تغذیه شود. - دقت کافی در مورد تامین مورد نیاز گاو شیرده و نسبت صحیح آن با انرژی که میزان قابل توجهی از آن از اندوخته های چربی بدن تامین می شود اعمال نمائید،در این مرحله از مواد ازته غیر پروتئینی صرف نظر کنید و از منابع پروتئینی با تجزیه پذیری کم در شکمبه استفاده نمائید. - با استفاده از علوفه های مرغوب و با کیفیت خوب و عوامل اشتها آور مصرف ماده خشک را افزایش دهید.  سعی کنید علوفه های مورد تغذیه به قطعات ریز خرد نشوند و در صورت الزام به استفاده از چنین علوفه هایی برای حفظ تعادل PH شکمبه و کاهش اسیدوز و دیگر ناراحتی های گوارشی از بافرهای شیمیایی نظیر بی کربنات سدیم استفاده کنید. - عوامل استرس زا نظیر واکسیناسیون-سم چینی- حمام ضد کنه و... را به بعد از سپری شدن اوج شیر دهی موکول کنید. - در مورد استفاده از مکمل نیاسین که ممکن است از دوره خشک آغاز شده باشد،باید برای گاوهای پر شیر ادامه یابد،در این حالت مصرف غذا احتمالا بیشتر و احتمال بروز کیتوز ،کمتر خواهد بود. - با تغذیه از مکمل های پر انرژی نظیر چربی و ملاس مصرف انرژی را بالا ببرید. 2-مدیریت تغذیه ای در مرحله دوم شیردهی در این دوره گاو مرحله حساس پیک (Peak ) با حداکثر تولید را سپری کرده و واکنشهای حیوان به حالت عادی برگشته و می تواند در صورت برخورداری از جیره متوازن تواتایی های تولیدی خویش را بروز دهد در این مرحله مدیریت گاوداری،گاوهای مورد نظر را از لحاظ وضعیت بدنی بررسی نموده و در صورت برخورد با موارد غیر عادی نظیر رشد بی رویه گاوها و یا به لاغری بیش از حد آنها در صدد اصلاح جیره برآمد. 3-مدیریت تغذیه ای در مرحله آخر شیر دهی مدیریت تغذیه ای گاوهای شیرده در این دوره آسانتر از مراحل دیگر است،زیرا در این مرحله مصرف مواد غذایی بیشتر از نیازهای تولید شیر بوده و تولید شیر رو به کاهش است،نکاتی که مد نظر مدیریت گاوداری باید باشد عبارتند از: - کاهش وزن ایجاد شده در آغاز دوره شیر دهی ،باید به گونه ای جبران شود که گاو ،در آغاز دوره خشک،از وزن مناسبی برخوردار باشد. - تلیسه های جوان ،نیاز ویژه ای برای رشد دارند،بنابراین برای ایجاد رشد در تلیسه های 2 ساله،20 درصد و برای 3 ساله،10 درصد از مواد غذایی،بیشتر از مقدار مورد نیاز برای نگهداری منظور شود. - با توجه به غذای کم به مواد مغذی ،می توان نسبت علوفه به کنسانتره را افزایش داده و با استفاده از ترکیبات ازت دار غیر پروتئینی هزینه های غذایی را کاهش داد. - جهت خشک کردن گاوها در پایان این مرحله ،می توان غذا و آب مصرفی را محدود نمود. 4- مدیریت تغذیه ای گاوهای خشک به منظور آماده سازی گاو برا ی شیر دهی بعدی،باید یک دوره خشک در نظر گرفته شود.با در نظر گرفتن یک دوره خشک 60 روزه،تولید در شیردهی بعد،برا یبیشتر ماده گاوها،بهینه خواهد بود. اگر دوره خشک،کمتر از 40 روز باشد،بافت پستان زمان کافی برای بازسازی نداشته و در نتیجه ،تولید شیر در شیر دهی بعد،ایده آل نخواهد بود. اگر دوره خشک،بیش از 70 روز باشد،گاو بیش از اندازه چاق می شود،در حالی که تولید شیر در شیردهی بعد،بیشتر نبوده و دشواری های چاقی نیز در پی خواهد آمد. گفته می شود که بازدهی مصرف انرژی برای بافت سازی ،به هنگام شیر دهی بیشتر از دوره خشک است،از این رو باید کوشش کرد که کاهش وزن گاو در هفته های پایان شیر دهی جبران گردد،بدین ترتیب افزایش وزن ماده گاو در دوره خشک،بیشتر مربوط به رشد جنین خواهد بود،مواردی که در این مرحله در زمینه تغذیه گاوها در نظر می باشند عبارتند از: - مصرف کلسیم باید به کمتر از 100 گرم در روز محدود شود و همزمان فسفر کافی در اختیار گاوها قرار گیرد (35 تا 40 گرم فسفر در روز برای نژادهای بزرگ)،کلسیم بیشتر ،به ویژه اگر جیره از نظر فسفر کمبود داشته باشد،احتمال بروز تب شیر را افزایش خواهد داد. -اگر علوفه ،کمبود سنیوم دارد،باید روزانه 3 تا 5 میلی گرم سلنیوم به ویژه هنگامی مصرف ویتامین E زیاد نباشد،موجب جفت ماندگی می شود. -از تغذیه مقدار زیاد مواد معدنی باید خودداری(به ویژه مخلوط بافرهای نمک های سدیم) و مصرف نمک طعام را باید به حداکثر 28 گرم در روز محدود کرد. مصرف زیاد نمک،موجب نگهداری آب در بدن و ایجاد خیز با ادم در برخی گاوها به ویژه تلیسه های شکم اول می شود. نکات مهم در تغذيه گاوهای شيری 1- مصرف علوفه روزانه براساس وزن بدن و کيفيت علوفه تعيين می شود. جدول زير می تواند در اين خصوص راهنمای مناسبی باشد. 2- بدليل اينکه اغلب علوفه های موجود در ايران از کيفيت بالايي برخوردار نيستند توصيه می شود در گاوهای پرتوليد حداکثر مصرف علوفه 75/1% باشد. 3- مصرف علوفه را می توان به ميزان 3 کيلوگرم به ازای هرکيلوگرم مصرف علوفه خشک تخمين زد. 4-در تغذیه گاو شيری مصرف کنسانتره نبايد بيشتر از 60% باشد. 5-برای حفظ سلامتی دستگاه گوارش گاو مقدار الياف خام جيره بايدحداقل 15% باشد. 6-درگاوهای شکم اول 20% به احتياجات نگهداری و در گاوهای شکم دوم 10% به نياز نگهداری اضافه شود. 7-در ابتدای دوره شيرواری بدليل اينکه مصرف ماده خشک کاهش می يابد به ميزان 18 درصد از ماده خشک مصرفی مورد نياز کاسته شود. 8-مخلوط کنسانتره اغلب شامل اجزاء زير است: v            مواد خوراکی پرانرژی v            مواد خوراکی پروتئينی v            1-5/0 درصد مکمل مواد معدنی کم نياز v            2-1 درصد مکمل کلسيم و فسفر v            8-5 درصد ملاس v            1 درصد اوره v            2-1 درصد نمک 9- آب تميز و تازه بطور آزاد در اختيار گاوها قرار داده شود. 10- جيره ها حتی الامکان بصورت کاملا مخلوط استفاده شود. علوفه و کنسانتره با هم مخلوط شود ___________________ تهیه وتدوین: دکترافسانه زرگر